Bellum et Artes

Europese vorstenhuizen, verbonden door ingewikkelde familiebanden, maakten gebruik van politieke en religieuze allianties om hun erfenis op te eisen. Deze dynastieën hanteerden niet alleen wapens, maar voerden ook artistieke diplomatie, waarbij ze waardevolle kunstwerken gebruikten als symbolen van macht en diplomatieke gebaren. Ondanks de oorlog werden er aanzienlijke investeringen gedaan in kunst, wat de rol van gerichte imagocampagnes benadrukt om het prestige en de steun voor Europese koninklijke hoven te vergroten. De actoren in de oorlog waren de leidende dynastieën die over Europese staten regeerden, zoals Spanje, Frankrijk, Denemarken en Zweden, en ze vertegenwoordigden de machtigste huizen in het Heilige Roomse Rijk. 

Johannes Wundes de Jonge (Klingen) (actief circa 1590– circa 1630), Clemens Einhorn (dolk) 
Sierwapens van keurvorst Johan George I van Sachsen 
Degen en dolk, Duits, vóór 1640. Rüstkammer, Staatliche Kunstsammlungen Dresden, Duitsland 

Bij het voeren van een oorlog gaven vorsten en staten de organisatie ervan in handen van particuliere militaire ondernemingen. Deze waren deskundig op militair gebied en maakten van oorlog een bedrijf door huurlingen in te huren en de campagne te leiden. Het uitrusten en onderhouden van een leger was echter extreem duur, dus het afpersen van bijdragen was onvermijdelijk, maar legde een zware last op de bevolking. Veel troepen waren slecht gedisciplineerd en plunderden dorpen en steden, waarbij ze bevelen en de staat van beleg negeerden. 

Oorlogskas; verstevigd en voorzien van een ingenieus sluitingsmechanismeEikenhout, ijzerbeslag  
Rüstkammer, Staatliche Kunstsammlungen Dresden, Duitsland 

De Dertigjarige Oorlog ging gepaard met een ongeëvenaard verlies aan mensenlevens en verwoestingen, en vestigde daarmee een traumatische periode in de Europese geschiedenis. Ongeveer een derde van de bevolking van het Heilige Roomse Rijk bezweek aan geweld, honger en ziekte. Het lijden van de burgerbevolking werd verergerd door gewelddadige aanvallen, verkrachtingen en plunderingen door zowel vijandelijke als geallieerde troepen. Kunstenaars, puttend uit hun eigen oorlogservaringen, beeldden deze wreedheden uit in hun werken, waarbij ze de gruwel opzettelijk contrasteerden met esthetische aantrekkingskracht, wat weerklank heeft gevonden bij hedendaagse verzamelaars. 

Daniel Hubatka, voormalig soldaat, Documentatie van oorlogsverwondingen, 1655, Sächsisches Staatsarchiv - Hauptstaatsarchiv Dresden

De oorlog, die als een Europese gebeurtenis werd gezien, veroorzaakte een hausse in de media met een wijdverspreide verspreiding van gedrukt nieuws, waaronder kranten en pamfletten. Beide partijen gebruikten deze materialen voor propaganda, waardoor de media een secundair slagveld werden voor scherpe satire en de verspreiding van 'nepnieuws'.

Simon van de Passe (?), “Het grote Europese oorlogsballet” 
Noordelijke Nederlanden, 1632, Rijksmuseum, Amsterdam, Nederland 
 

Tijdens de oorlog werden vooral cultuurgoederen bedreigd. Koninklijke heersers waren zich bewust van het belang van kunstschatten. Er vonden onder andere plunderingen plaats bij de veroveringen van Heidelberg (1622), Mantua (1630), Mainz (1631), München (1632), Stuttgart (1634/35) en ten slotte Praag (1648). De overwinnaars namen kunstwerken en boeken in bezit, voegden ze toe aan hun eigen collecties of schonken ze in ruil voor gunsten. Gezien de achtergrond en bewogen geschiedenis kan geroofde kunst uit die periode beschouwd worden als een belangrijk onderdeel van het gemeenschappelijk cultureel erfgoed van Europa. 

Domenico Fetti (1589-1623), David met het hoofd van Goliath, 1614/1615, Gemäldegalerie Alte Meister, Staatliche Kunstsammlungen Dresden, Duitsland 
 

De inspanningen voor vrede na het conflict van 1618 haperden aanvankelijk tot de Vrede van Westfalen van 1648. Juristen hadden de basis gelegd voor het moderne internationale recht, door het recht om oorlog te voeren te beperken tot soevereine staten. Diplomaten speelden als juristen een sleutelrol bij het vormgeven van vredesonderhandelingen. De Vrede van Westfalen reorganiseerde het Heilige Roomse Rijk en verleende soevereiniteit aan Nederland en Zwitserland. Ondanks het feit dat vrede in Europa ongrijpbaar bleef, bleven de vredesdoelstellingen bestaan. Het Uitvoeringscongres van Neurenberg in 1649-1650 consolideerde de aanvankelijk broze vrede door te zorgen voor de demobilisatie van de troepen, wat resulteerde in een feestelijk feest dat het einde van de oorlog markeerde. 

Ratificering van het Vredesverdrag van Osnabrück door koningin Christina van Zweden, Stockholm, 18 november 1648, Sächsisches Staatsarchiv – Hauptstaatsarchiv Dresden, Duitsland 
 

Ondanks de Vrede van Westfalen in 1648 kwam er geen duurzame vrede in Europa. Oorlogen, militarisering en koloniale expansie gingen door, wat tot verwoestende conflicten leidde. Inspanningen voor universele vrede door initiatieven zoals de Haagse Conventies en de Volkenbond werden ondermijnd door de twee Wereldoorlogen. Hoewel de Europese Unie sinds de Tweede Wereldoorlog heeft voorkomen dat lidstaten oorlog tegen elkaar voeren, blijft de dreiging van conflicten in Europa bestaan, terwijl ze voortdurend wordt veroordeeld als middel om politieke doelen te bereiken. 

Martin John Callanan (geb. 1982),  Oorlogen tijdens mijn leven (1982–2012), Met vriendelijke toestemming van de kunstenaar