Op 1 juli 2020 was het Huis van de Europese geschiedenis verheugd om gastheer te zijn voor een online lezing van de bekende geschiedenisprofessor en auteur Timothy Snyder. Een publiek van over de hele wereld stemde af op onze livestream om deze virtuele lezing bij te wonen. Tegen de achtergrond van de huidige COVID-19 crisis onderzocht professor Snyder hoe een postimperiale historische context en discours de reacties van de Verenigde Staten en de Europese Unie op de pandemie in verschillende mate en op verschillende manieren hebben beïnvloed.
Volgens Timothy Snyder is de zich ontwikkelende crisis in de Verenigde Staten een voorspelbaar resultaat van de poging van de huidige regering om terug te keren naar een nationale staat. Deze wens heeft de retoriek rond de pandemie zo diepgaand beïnvloed dat het land niet in staat en niet bereid is om met de juiste maatregelen op de crisis te reageren, uit angst dat dit het idee dat de natiestaat inderdaad niet zonder gebreken is, in gevaar zou kunnen brengen. Vasthouden aan deze onberispelijkheid en andere naties de schuld geven, is een veelvoorkomend kenmerk van postimperiale retoriek, legde professor Snyder uit.
Wat het Europese geval betreft, benadrukte Professor Snyder hoe recente opiniepeilingen aantoonden dat een meerderheid van de EU-burgers het ermee eens is dat de Europese Unie in de huidige omstandigheden versterkt moet worden. Wat maakt het aan de Europese Unie dat de Europeanen een crisis zoals de Covid-19 pandemie gemakkelijker aankunnen? Volgens Snyder is het korte antwoord op deze vraag dat de Europese Unie een beter antwoord lijkt te zijn op de vraag wat te doen na het imperium. Hij beweert echter ook dat het risico en het probleem voor Europa de "fabel van de wijze staat" is. Het verhaal over het ontstaan van de Europese Unie herleiden tot de eenvoud van "na twee wereldoorlogen was vrede wenselijker en daarom begonnen de landen samen te werken" is voor Snyder zeer schadelijk - het is gewoon "weer een nationale mythe op een hoger niveau". Het vasthouden aan het feit dat het Europese project voortkomt uit natiestaten die geleerd hebben van de geschiedenis en fouten uit het verleden, brengt het Europese project in gevaar. Snyder stelt met name dat de oprichtende landen van de Europese Unie vanwege hun voormalige keizerrijken nooit natiestaten waren, maar dat de loop van de geschiedenis landen als Frankrijk en Duitsland dwong om een economisch en politiek partnerschap te zoeken nadat ze hun keizerrijken hadden verloren, wat uiteindelijk de weg vrijmaakte voor Europese integratie. In zijn slotpleidooi keerde professor Snyder terug naar zijn uitgangspunt en beweerde hij dat, omdat Europese landen een bondgenootschap verkozen boven nationale ideologieën en het isolement dat kenmerkend kan zijn voor een natiestaat, de EU, althans op dit moment, beter in staat lijkt te zijn om een crisis zoals de huidige pandemie aan te pakken.
Aan het einde van zijn lezing beantwoordde professor Snyder enkele vragen uit het publiek.
Een toeschouwer vroeg professor Snyder om zijn mening over Oost-Europese populisten die naar een natiestaat verlangen. "Ik denk dat het een luxepositie is," zei Snyder, en hij legde uit dat landen binnen de EU soms de neiging hebben om te vergeten waarom ze tot de Unie zijn toegetreden - voor sommige Oost-Europese landen was het een keuze tussen Russisch imperialisme en integratie, waarbij veel landen voor het laatste kozen omwille van welvaart en veiligheid. Timothy Snyder deelde zijn bezorgdheid over de impact van het populisme en zijn streven om bepaalde periodes uit het nationale verleden te verheerlijken op het onderwijs en de politieke gevolgen op lange termijn.
Als reactie op vragen over de (post)imperiale geschiedenis van Europa, gaf professor Snyder een krachtige boodschap af: "Maak de Europese geschiedenis (...) ingewikkelder, maar ook grootser en groter, door het imperiale deel erbij te betrekken". Hij gebruikte het voorbeeld van Robert Schuman, een sleutelfiguur in de geschiedenis van de Europese integratie, die op het moment dat hij zijn beroemde verklaring aflegde ook minister van Buitenlandse Zaken was van een land in oorlog (in Indochina).
Volgens professor Snyder moet de EU de realiteit van haar oprichting onder ogen zien: wat te doen na het imperium? Dit houdt in dat de trots van de oprichtingsmythe (nooit meer oorlog) moet worden afgelegd en dat het pijnlijke (kolonialisme) moet worden aangepakt. Dan kan Europa, dat op zoek is naar een verhaal, misschien voor zichzelf "een verhaal met toekomst" opbouwen, dat de uitdagingen van de 21e eeuw aangaat.
Bekijk de lezing van professor Timothy Snyder.