De pandemie op pan-Europees niveau documenteren
Begin 2020 is het Huis van de Europese geschiedenis een project gestart om het dagelijks leven in Europa tijdens de pandemie vast te leggen. Hierbij ligt de focus op solidariteit, hoop en de manier waarop burgers elkaar steunen. De fotogalerijen hieronder bevatten verschillende objecten die wij aan onze collectie mochten toevoegen.
Een selectie ervan werd van juni t/m december 2020 tentoongesteld in de fabelzaal van het museum.
Regenbogen met “Alles komt goed”
In Italië maakten mensen spandoeken met regenbogen en de optimistische boodschap “Andrà tutto bene” (Alles komt goed). De mensen hingen de regenbogen voor hun raam of aan hun balkon, waarmee ze elkaar aanspoorden positief te blijven, ondanks de moeilijke situatie. De Italiaanse regenbogen weerspiegelen in zekere zin de Kantonese uitdrukking “jiayou” (“houd vol”). Deze was te zien in China, waar de pandemie het eerst toesloeg.
De regenbogen verspreidden zich over heel Europa en “alles komt goed” werd een van de belangrijkste slogans met betrekking tot de coronapandemie.
Spandoek “Andrà tutto bene” (Alles komt goed), gemaakt door een gezin uit Eboli, Zuid-Italië, 11 maart 2020.
Geschonken aan het Huis van de Europese geschiedenis, Brussel.
Regenboog met de tekst “I see your true colours shining through”, gemaakt door Smaranda (9 jaar) en opgehangen voor haar raam in Bournemouth, VK, 3 april 2020 © Ana-Maria Rampelt
Het spandoek zal worden geschonken aan het Huis van de Europese geschiedenis te Brussel.
Spandoek “Tout ira bien” (Alles komt goed), opgehangen aan de muur van Schaerbeek School no. 16, Brussel, België, maart-mei 2020.
Geschonken aan het Huis van de Europese geschiedenis te Brussel.
Het Centrum voor onderzoek en opleiding van de Universiteit van Baia Mare (North University) heeft geld ingezameld voor het streekziekenhuis van Baia Mara, Roemenië. Vrijwilligers hebben geld bijeengebracht voor de productie van 310 mondkapjes, voorzien van deze sticker, en twee ventilatoren.
Mondkapjes met de sticker “Totul va fi bine” (Alles komt goed), Baia Mare, Roemenië, maart 2020 © Centrum voor onderzoek en opleiding van de Universiteit van Baia Mare (North University)
Regenboog die in Brussel werd opgehangen door een Hongaars-Italiaans gezin, februari-juni 2020.
Geschonken aan het Huis van de Europese geschiedenis te Brussel
Grenzen tijdens de pandemie
Het vrij verkeer had zwaar te lijden onder de lockdown. Vergeten grenzen gingen weer een rol spelen en veel Europeanen raakten van hun familie gescheiden. De inwoners van grenssteden reageerden met creativiteit, kunst en stil protest op deze inperking van het vrij verkeer.
Half maart 2020 verscheen er een metalen hek waarmee het groene gebied aan het meer, dat zowel bij de Duitse stad Konstanz als bij de Zwitserse stad Kreuzlingen hoort, in tweeën werd gesplitst. Op deze sluiting van de grenzen werd al snel gereageerd met stil protest. Iedereen die hierdoor getroffen werd of mee wilde doen uit solidariteit, werd door de organisatoren gevraagd iets mee te nemen naar het hek: een foto, een brief, een slot of iets anders creatiefs. Het verzoek was om “alleen positieve voorwerpen mee te nemen. Geen provocerende dingen en geen rommel.”
In deze video brengt Gruia Bădescu, onderzoeker aan de Universiteit van Konstanz, in beeld wat de nieuwe grens teweegbrengt in een stad.
Spandoek op de Poolse grens “Stýská se mi po tobě Čechu” (Ik mis je, Tsjech).
Spandoek op de Poolse grens “Stýská se mi po tobě Čechu” (Ik mis je, Tsjech), maart 2020 © Stefan Manka, Cieszyn, Polen
Op 20 maart 2020 werd aan de Pools-Tsjechische grens spontaan actiegevoerd. De stadjes Cieszyn en Český Těšín, die gewoonlijk met elkaar zijn verbonden door bruggen over de rivier de Olza, waren nu door grenscontroles van elkaar afgesloten. Als reactie hierop plaatsten groepen Poolse en Tsjechische inwoners spandoeken aan beide zijden van de rivier, met de boodschap dat ze elkaar misten.
Spandoeken op de Tsjechische grens “I ja za tobą Polaku” (Ik mis jou ook, Pool) en op de Poolse grens “Stýská se mi po tobě Čechu” (Ik mis je, Tsjech), maart 2020 © Stefan Manka, Cieszyn, Polen
Grondrechten in lockdown
De Europese lockdown had bij tijden een inperking van de grondrechten tot gevolg. Toch vond men manieren om zich uit te spreken.
In april 2020 zou in Polen gestemd worden over een wet die abortus en seksuele voorlichting strafbaar stelt. De zwarte paraplu’s, die al lange tijd symbool staan voor het afdwingen van vrouwenrechten in Polen, konden niet – zoals gebruikelijk – worden gebruikt bij fysieke demonstraties. In plaats daarvan gingen sommige demonstranten met hun zwarte paraplu’s in de rij staan bij een supermarkt – de enige openbare ruimte waar meerdere mensen tegelijk konden samenkomen. Anderen hingen zwarte paraplu’s en posters aan hun balkon of voor hun raam. De stemming over de antiabortuswet is uiteindelijk uitgesteld.
Paraplu die werd gebruikt bij de demonstraties tegen de stemming over de antiabortuswet, Szczecin, Polen, april 2020. Geschonken aan het Huis van de Europese geschiedenis te Brussel.
Beschadigde pan die in mei 2020 werd gebruikt om in Madrid, Spanje, te demonstreren tegen de lockdownmaatregelen.
Geschonken aan het Huis van de Europese geschiedenis te Brussel.
Creatieve respons
Tijdens de lockdown speelde het maken en beleven van kunst een belangrijke rol. Door middel van tekeningen, poëzie en muziek gaven kinderen en volwassenen uitdrukking aan allerlei gevoelens. Het dagelijks leven werd gedocumenteerd via school- en studieprojecten. Ook maakte men kunstwerken om vrienden of familieleden een steuntje in de rug te geven.
Schetsboek “Korte grafische weergave van termen die veel werden gebruikt tijdens de Sars-Cov-2-epidemie”, Carmela del Casar Ximénez, maart-mei 2020, Madrid, Spanje.
Geschonken aan het Huis van de Europese geschiedenis te Brussel.
“De meest voorkomende symptomen van COVID-19 zijn kortademigheid en ademhalingsproblemen. Er zijn echter veel meer aspecten van het leven die door dit virus worden verstikt... tal van in de grondwet vastgelegde mensenrechten zijn tijdens de coronacrisis in veel Europese landen onderdrukt, hetgeen tot sociale verstikking van duizenden burgers heeft geleid.” Anna Vasof
“Handmasker”, Anna Vasof, Wenen, Oostenrijk, maart 2020 - Collectie van het Huis van de Europese geschiedenis, Brussel © Anna Vasof, Oostenrijk
Coronavirus, coronavirus, we desinfecteren onze handen,
het begon allemaal op Chinese grond, daar in verre landen.
Coronavirus, coronavirus, de hele wereld bidt tot God,
we moeten thuisblijven en alles zit op slot.
Coronavirus, coronavirus, de artsen helpen ons erdoor,
ze zijn onzelfzuchtig en gaan ervoor,
ja, ze zijn echt goud waard, hoor!
Coronavirus, coronavirus, we wassen onze handen met vlijt,
in de hoop elkaar weer te omhelzen – over niet al te lange tijd.
Het coronavirus heeft een kroontje op omdat “corona” in het Italiaans “kroon” betekent.
Gedicht “Coronavirus”, geschreven door Davide, 10 jaar, Italië, maart 2020 © Davide Argiolas, Italië
Sara Roloff, een Zwitserse die in Londen woont, heeft haar verhaal over de strijd tegen COVID-19 opgetekend in een dagboek. Leon (9) en Felix (6), zoons van de Belgische vriend van Sara, hebben deze tekening voor haar gemaakt als aanmoediging om vol te houden. Deze tekening en het verhaal van Sara bleken erg geschikt om kinderen uitleg te geven over het coronavirus. Ook wanneer volwassenen iemand er doorheen wilden helpen en bepaalde angsten wilden wegnemen, konden ze goed worden gebruikt.
Tekening “Sara vecht tegen het coronavirus”, gemaakt door Leon (9) en Felix (6), Brussel-Londen, april 2020. Geschonken aan het Huis van de Europese geschiedenis te Brussel.
Medisch personeel: de nieuwe helden
Vanaf het allereerste begin van de COVID-19-pandemie stond het medisch personeel in de voorste gelederen. Een groot aantal werknemers in ziekenhuizen – en in de zorgsector in het algemeen – hebben hun baan met de dood moeten bekopen, vaak omdat er onvoldoende beschermende kleding was. Verpleegkundigen en artsen worden neergezet als de superhelden van deze moeilijke tijd.
In Roemenië is een communicatiebureau op het idee gekomen om artsen en verpleegkundigen af te beelden als heiligen en goden. Het bureau heeft zich daarbij laten inspireren door de beeldtaal van verschillende religies, en heeft daarbij bepaalde religieuze leiders in woede doen ontsteken.
Poster “Bedankt, dokters!”, die als beledigend wordt gezien en uit de openbaarheid is verwijderd, april 2020, Boekarest, Roemenië © Wanda Hutira, McCann Bucharest
Ook al worden ze gezien als helden of heiligen – medisch personeel kreeg ook te maken met angst en wantrouwen. In een aantal Europese landen hebben de media melding gemaakt van discriminatie of agressie jegens medisch personeel, bijvoorbeeld door buurtgenoten die bang waren besmet te raken met het coronavirus. Gelukkig stonden hier ook uitingen van steun en solidariteit tegenover.
Anonieme boodschap die eind maart 2020 in Valence, Frankrijk, werd bevestigd op de voorruit van de auto van verpleegkundige Camille Ruiz. Geschonken aan het Huis van de Europese geschiedenis te Brussel.
Ook al worden ze gezien als helden of heiligen – medisch personeel kreeg ook te maken met angst en wantrouwen. In een aantal Europese landen hebben de media melding gemaakt van discriminatie of agressie jegens medisch personeel, bijvoorbeeld door buurtgenoten die bang waren besmet te raken met het coronavirus. Gelukkig stonden hier ook uitingen van steun en solidariteit tegenover.
Anonieme boodschap als reactie hierop, Valence, Frankrijk, eind maart 2020. Geschonken aan het Huis van de Europese geschiedenis te Brussel.
Artsen en verpleegkundigen hebben de mensen die hen steunden weliswaar langs verschillende wegen bedankt, maar zij hebben ook in heel Europa massaal geprotesteerd tegen het gebrek aan bescherming, dat ervoor zorgde dat zij extreem vatbaar waren voor het virus.
“Waar applaudisseren we voor? Voor gezondheid, voor leven. Laten we voortaan gaan voor gezamenlijke middelen, zonder kapitalisme.” Spandoek voor steun en protest, Vorst/Forest (Brussel), april 2020. Geschonken aan het Huis van de Europese geschiedenis te Brussel.
Solidariteit in de praktijk
Wanneer we terugdenken aan de uitbraak van de COVID-19-crisis, zullen we ons het tekort aan beschermingsmateriaal herinneren. Het ging hierbij niet alleen om materiaal voor de bevolking in het algemeen maar ook voor medisch personeel. Een tekort aan mondkapjes, beschermende kleding en andere beschermingsmiddelen zorgde in tal van Europese landen voor grote problemen. Overal in Europa hebben deze noodsituaties burgers geïnspireerd zich als vrijwilliger aan te bieden en zo snel mogelijk een oplossing te helpen vinden.
Overal in Europa heeft het tekort aan beschermingsmateriaal burgers dus geïnspireerd. Wanneer medische hulpmiddelen schaars zijn – van beschermende kleding tot levensreddende beademingsapparatuur – schieten eigenaars van 3D-printers te hulp bij het produceren van snellere en goedkopere exemplaren, waarmee nu al levens gered worden. Bekijk enkele voorbeelden van solidariteit, gemeenschapsopbouw en creativiteit tijdens de pandemie.
Solidariteit in wording
Toen de medische hulpmiddelen schaars waren, besloten eigenaars van 3D-printers overal in Europa goedkopere exemplaren te gaan produceren, die vervolgens binnen afzienbare tijd werden geleverd aan het medisch personeel.
De Bulgaarse ontwerpstudio Love 2 Design heeft zich aangesloten bij het initiatief “#ЗАДОБРОТО” (#THEGOOD). In het kader hiervan hebben tal van enthousiastelingen met 3D-printers gezichtsbescherming geproduceerd voor medisch personeel dat zich in de voorste gelederen bevindt.
3D-geprinte gezichtsbescherming, Love 2 Design Company, Shumen, Bulgarije, maart-april 2020. Geschonken aan het Huis van de Europese geschiedenis te Brussel.
Door vrijwilligers gemaakte beschermende kleding, Madrid, Spanje, maart-mei 2020 © Susana Molinero, Madrid. Geschonken aan het Huis van de Europese geschiedenis te Brussel.
Ook was er te weinig beschermende kleding voor medisch personeel en andere professionals, zoals zorgpersoneel in verpleeghuizen. Dankzij vele vaardige helpende handen kon echter enorm veel beschermende kleding worden geproduceerd.
In Madrid werd een groep vrijwilligers gevormd die dergelijke kleding ging naaien. Veel mensen met een naaimachine thuis, veelal ouderen, droegen ook een steentje bij. Zij coördineerden de productie en zorgden ervoor dat de kleding bij ziekenhuizen, politiebureaus, brandweerkazernes en overheidspersoneel terechtkwam. De kleding werd voorzien van een hartlogo.
Door vrijwilligers gemaakte beschermende kleding, Madrid, Spanje, maart-mei 2020 © Susana Molinero, Madrid. Geschonken aan het Huis van de Europese geschiedenis te Brussel.
Hoewel het ziekenpersoneel dat COVID-19-patiënten verzorgde er niet zonder kon, was overal een tekort aan medische mondkapjes. In diverse Europese landen namen grote aantallen mensen spontaan en uit solidariteit het initiatief om zelf stoffen mondkapjes te gaan maken, zowel voor eigen gebruik als om uit te delen aan anderen. Het nut van deze mondkapjes kon echter niet onomstotelijk worden bewezen. Thuisuitvinders ontwikkelden speciale filters om de gebruikskwaliteit van de mondkapjes te verbeteren.
Zelfgemaakte mondkapjes, uitgedeeld aan degenen die ze nodig hadden, maart 2020 © Martina Lepší, Vojtanov, Tsjechië. Deze zullen worden geschonken aan het Huis van de Europese geschiedenis te Brussel.
Pandemische soundscapes
Hoe klonk Europa tijdens de pandemie van het coronavirus? Wat verbindt de lockdown-ervaring over het hele continent? Deze geluidscompositie van Mara Maracinescu bevat 21 verschillende opnames uit 17 Europese landen, gemaakt tussen maart en mei 2020 tijdens de eerste Europese COVID-19 lockdown.
Het hoofddoel van het onderzoek en de resulterende compositie was om de impact van de lockdown op de Europese soundscapes te traceren: nieuwe rituelen of soorten bijeenkomsten die opkwamen; veranderingen in het omgevingsgeluid, door minder verkeer, of de versterkte aanwezigheid van de stem van de staat, bijvoorbeeld via luidsprekers.
"Pandemische soundscapes"
In opdracht van en aangekocht in 2020 door de EU, EP, Huis van de Europese geschiedenis van Mara Mărăcinescu. Geluiden in heel Europa tijdens de pandemie van het coronavirus